Về khái niệm
Ly hôn là việc chấm dứt quan hệ vợ chồng theo bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật của Tòa án căn cứ theo Khoản 14 Điều 3 Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014).
Hủy kết hôn là biện pháp do Tòa án thực hiện nhằm xử lý việc kết hôn trái luật, không công nhận quan hệ vợ chồng.
Nếu ly hôn là việc chấm dứt quan hệ vợ chồng hợp pháp thì hủy kết hôn trái pháp luật lại là biện pháp xử lý nam nữ vi phạm điều kiện kết hôn theo luật Hôn nhân gia đình.
Về người có quyền yêu cầu
Người có quyền yêu cầu ly hôn căn cứ Điều 51, Luật Hôn nhân gia đình 2014 là
1. Vợ, chồng hoặc cả hai người có quyền yêu cầu Tòa án giải quyết ly hôn.
2. Cha, mẹ, người thân thích khác có quyền yêu cầu Tòa án giải quyết ly hôn khi một bên vợ, chồng do bị bệnh tâm thần hoặc mắc bệnh khác mà không thể nhận thức, làm chủ được hành vi của mình, đồng thời là nạn nhân của bạo lực gia đình do chồng, vợ của họ gây ra làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính mạng, sức khỏe, tinh thần của họ.
3. Chồng không có quyền yêu cầu ly hôn trong trường hợp vợ đang có thai, sinh con hoặc đang nuôi con dưới 12 tháng tuổi.
Người có quyền yêu cầu hủy kết hôn trái luật căn cứ Điều 10, Luật Hôn nhân gia đình 2014 là:
1. Người bị cưỡng ép kết hôn, bị lừa dối kết hôn, theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự, có quyền tự mình yêu cầu hoặc đề nghị cá nhân, tổ chức quy định tại khoản 2 Điều này yêu cầu Tòa án hủy việc kết hôn trái pháp luật do việc kết hôn vi phạm quy định tại điểm b khoản 1 Điều 8 của Luật này.
2. Cá nhân, cơ quan, tổ chức sau đây, theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự, có quyền yêu cầu Tòa án hủy việc kết hôn trái pháp luật do việc kết hôn vi phạm quy định tại các điểm a, c và d khoản 1 Điều 8 của Luật này:
a) Vợ, chồng của người đang có vợ, có chồng mà kết hôn với người khác; cha, mẹ, con, người giám hộ hoặc người đại diện theo pháp luật khác của người kết hôn trái pháp luật;
b) Cơ quan quản lý nhà nước về gia đình;
c) Cơ quan quản lý nhà nước về trẻ em;
d) Hội liên hiệp phụ nữ.
3. Cá nhân, cơ quan, tổ chức khác khi phát hiện việc kết hôn trái pháp luật thì có quyền đề nghị cơ quan, tổ chức quy định tại các điểm b, c và d khoản 2 Điều này yêu cầu Tòa án hủy việc kết hôn trái pháp luật.
Như vậy, việc ly hôn là vấn đề thuộc phạm trù cá nhân gia đình, do hai vợ chồng tự quyết định hoặc các thành viên gia đình có liên quan. Còn việc hủy kết hôn trái luật không chỉ nằm trong phạm vi gia đình mà còn là vấn đề xã hội, do đó các cơ quan, tổ chức, hiệp hội cũng có quyền đề nghị hủy kết hôn.
Về hậu quả pháp lý
Hậu quả pháp lý của việc ly hôn được quy định tại Điều 57, Luật HNGĐ 2014 về Thời điểm chấm dứt hôn nhân và trách nhiệm gửi bản án, quyết định ly hôn
1. Quan hệ hôn nhân chấm dứt kể từ ngày bản án, quyết định ly hôn của Tòa án có hiệu lực pháp luật.
2. Tòa án đã giải quyết ly hôn phải gửi bản án, quyết định ly hôn đã có hiệu lực pháp luật cho cơ quan đã thực hiện việc đăng ký kết hôn để ghi vào sổ hộ tịch; hai bên ly hôn; cá nhân, cơ quan, tổ chức khác theo quy định của Bộ luật tố tụng dân sự và các luật khác có liên quan.
Hậu quả pháp lý của việc hủy kết hôn trái luật căn cứ vào Điều 12, Luật HNGĐ 2014 Hậu quả pháp lý của việc hủy kết hôn trái pháp luật
1. Khi việc kết hôn trái pháp luật bị hủy thì hai bên kết hôn phải chấm dứt quan hệ như vợ chồng.
2. Quyền, nghĩa vụ của cha, mẹ, con được giải quyết theo quy định về quyền, nghĩa vụ của cha, mẹ, con khi ly hôn.
3. Quan hệ tài sản, nghĩa vụ và hợp đồng giữa các bên được giải quyết theo quy định tại Điều 16 của Luật này.
Như vậy, việc ly hôn sẽ làm chấm dứt quan hệ vợ chồng hợp pháp, chấm dứt các quyền và nghĩa vụ nhân thân giữa vợ và chồng và chấm dứt chế độ tài sản chung của vợ chồng trong thời kì hôn nhân.
Việc hủy kết hôn trái luật sẽ làm chất dứt quan hệ sống chung như vợ chồng, các quyền và nghĩa vụ về tài sản sẽ được giải quyết theo luật dân sự; các Quyền, nghĩa vụ của cha, mẹ, con được giải quyết theo quy định về quyền, nghĩa vụ của cha, mẹ, con khi ly hôn.
